Η ομιλία του Υφυπουργού Δικαιοσύνης, κ. Ιωάννη Μπούγα, στην Ημερίδα του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών με τίτλο «Τεχνητή Νοημοσύνη στη Δικαιοσύνη»
Η ομιλία του Υφυπουργού Δικαιοσύνης, κ. Ιωάννη Μπούγα, στην Ημερίδα του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών με τίτλο «Τεχνητή Νοημοσύνη στη Δικαιοσύνη», που έλαβε χώρα στο Αμφιθέατρο «Λάμπρος Μαργαρίτης» του Υπουργείου Δικαιοσύνης, σήμερα, Δευτέρα, 16 Ιουνίου 2025.
«Αξιότιμες / αξιότιμοι κ.κ. Δικαστές,
Κυρίες και κύριοι,
Με ιδιαίτερη τιμή και χαρά σας καλωσορίζω στο Υπουργείο Δικαιοσύνης. Θα ήθελα να συγχαρώ το Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών για την σημερινή πρωτοβουλία που επικεντρώνεται σε ένα ζήτημα τόσο επίκαιρο αλλά και κρίσιμο.
Η χρήση και κυρίως, ο ρυθμός ανάπτυξης των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και των εργαλείων της τεχνητής νοημοσύνης επηρεάζει πλέον σε σημαντικό βαθμό την εξέλιξη της κοινωνίας μας.
Η περιπλοκότητά του συστήματος, η συνεχής προσαρμογή τους στα δεδομένα και στην ποιότητά τους, η ελλιπής δυνατότητα πρόβλεψης των αποτελεσμάτων, μας προξενούν περαιτέρω προβληματισμούς, κι ενίοτε ανησυχία.
Ουδείς κλάδος της κοινωνικής πολιτικής και κοινωνικής ζωής θα μείνει ανεπηρέαστος.
Μέσα από αυτή τη διαρκώς μεταβαλλόμενη δυναμική, καλούμαστε να συμβαδίσουμε και να αξιοποιήσουμε τα μέσα και τα επιτεύγματα της τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης για τον εκσυγχρονισμό της Δικαιοσύνης προς όφελος των πολιτών, αλλά και όλων των εμπλεκομένων με την απονομή της.
Αναμφίβολα η επέκταση της χρήσης εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης στη Δικαιοσύνη συνδέεται με τεράστιες δυνατότητες, αλλά και δυνητικούς κινδύνους – για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα ατομικά δικαιώματα, εν γένει.
Οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε τα τεχνικά, νομικά και ηθικά προβλήματα που ανακύπτουν συνδυάζοντας τις προκλήσεις με τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι το Σύνταγμά μας, όπως άλλωστε η ΕΣΔΑ και ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, έχουν χαρακτήρα «ανθρωποκεντρικό».
Συνεπώς, ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του Ανθρώπου συνιστά θεμελιώδη υποχρέωση της Πολιτείας και κατ’ επέκταση της νομοθετικής, δικαστικής και εκτελεστικής εξουσίας.
Η Χώρα μας δε, ως μέρος μιας Ευρώπης που βαδίζει στον τομέα της αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών, ιδιαίτερα της Τεχνητής Νοημοσύνης και της Μηχανικής Μάθησης, στο χώρο της Δικαιοσύνης, επιδιώκει την ανθρωποκεντρική και αξιόπιστη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης με παράλληλη κατοχύρωση της ασφάλειας και της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Για το λόγο αυτό, είναι αναγκαία η θέσπιση κατευθυντηρίων γραμμών, προτύπων, μηχανισμών εποπτείας και ρυθμιστικών κανόνων για την εφαρμογή συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης. Είναι αναγκαίο, επίσης, να προβλέπονται ρυθμιστικά όρια που θα καθορίζουν σε ποιους τομείς δικαίου και κυρίως σε ποιες φάσεις της δικαστικής διαδικασίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτά τα αυτοματοποιημένα συστήματα. Ποιος θα είναι ο ρόλος στη διαδικασία: βοηθητικός, υποστηρικτικός ή αποφασιστικός;
Αποδεχόμαστε χωρίς δυσκολία π.χ τη χρήση τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης για την ανάλυση δεδομένων, τη μελέτη περίπτωσης, τη νομική έρευνα, την επεξεργασία στατιστικών, καθώς εγγυάται την ταχύτητα και ακρίβεια των αποτελεσμάτων.
Κι εδώ όμως, ελλοχεύει ο κίνδυνος παραβίασης των αρχών της αναγκαιότητας και αναλογικότητας, καθώς μπορεί να αποκτάται πρόσβαση σε δεδομένα περισσότερα και σημαντικότερα απ’ όσα είναι αναγκαία.
Θα μπορούσαμε ομοίως να συζητήσουμε και να αποδεχθούμε την τεχνολογία της τεχνητής νοημοσύνης για έκδοση δικαστικών αποφάσεων, καθώς έτσι υποκαθίσταται η ανθρώπινη δικαιοδοτική χρήση κι αν αυτό θα ήταν αποδεκτό π.χ στον κανονισμό συντάξεων τι θα λέγαμε για τις ποινικές υποθέσεις όταν μάλιστα ήδη έχει διαπιστωθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η χρήση τεχνητής νοημοσύνης και συγκεκριμένα εργαλείων εκτίμησης κινδύνου στην ποινική δίκη, ενδέχεται να υποκρύπτει αυθαίρετες κρίσεις, οι οποίες μπορεί να αποβούν μοιραίες αφενός για τα δικαιώματα και τις προσωπικές ελευθερίες των υπόπτων, αφετέρου δε για την ανθρώπινη αυτονομία και την ανεξάρτητη κρίση του Δικαστή.
Προς το σκοπό αυτό, η Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI ACT), η οποία είναι η πρώτη δεσμευτική παρέμβαση στο πεδίο αυτό, όχι μόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και διεθνώς, κατατάσσει το σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που προορίζεται να χρησιμοποιηθεί στην απονομή Δικαιοσύνης ως υψηλού κινδύνου.
Οφείλουμε, όμως, να συμφωνήσουμε ότι η ορθή χρήση αυτών των συστημάτων, όταν γίνεται με σαφή νομική πρόβλεψη και βάση σε κανονιστικό πεδίο απολύτως συμβατό προς τους συνταγματικούς και υπερεθνικούς κανόνες προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων - θα μπορούσε να καταστήσει τις υπηρεσίες απονομής της Δικαιοσύνης πιο άμεσες, αποτελεσματικές και προσβάσιμες στους πολίτες.
Με γνώμονα αυτή τη σκέψη, στα εν εξελίξει ψηφιακά έργα της Δικαιοσύνης στη Χώρα μας, προβλέπεται η υλοποίηση πιλοτικών δράσεων με χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης για:
α) την καταγραφή προφορικού λόγου, την μετατροπή σε γραπτό λόγο και την καταγραφή του σε επεξεργάσιμο αρχείο κειμένου,
β) τη μετάφραση εγγράφων νομικού περιεχομένου σε συγκεκριμένες γλώσσες και
γ) τη διερμηνεία και καταγραφή καταθέσεων αλλοδαπών μαρτύρων σε πραγματικό χρόνο.
Παράλληλα, στο έργο Αναβάθμισης και Επέκτασης των Ολοκληρωμένων Πληροφοριακών Συστημάτων Διαχείρισης Δικαστικών Υποθέσεων της Διοικητικής Δικαιοσύνης (ΟΣΔΔΥ-ΔΔ), περιλαμβάνεται η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης για την ανωνυμοποίηση ή την ψευδωνυμοποίηση δικαστικών αποφάσεων, ώστε η ταυτότητα των αναφερομένων σ’ αυτές υποκειμένων ν’ αποσυνδέεται από τα υπόλοιπα δεδομένα, καθώς και για την περίληψη δικαστικών αποφάσεων των Διοικητικών Δικαστηρίων.
Επίσης, στο Ελεγκτικό Συνέδριο προβλέπεται η χρήση λογισμικού τεχνητής νοημοσύνης για τη σάρωση των δικογράφων που κατατίθενται σε ηλεκτρονική μορφή, ενώ με τον νόμο 5119/2024 προβλέφθηκε η χρήση αλγορίθμου για την ίση κατανομή υποθέσεων σε κάθε Πάρεδρο και Εισηγητή του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Ως εκ τούτου, η χρήση αυτών των εργαλείων για την ανωνυμοποίηση δικαστικών αποφάσεων και την ανοικτή διάθεσή τους, σε συνδυασμό με την παροχή ηλεκτρονικών υπηρεσιών πληροφόρησης του κοινού επί δικαστικών ζητημάτων, όπως είναι η παρακολούθηση πορείας υπόθεσης, αναζήτηση πινακίων διοικητικής - πολιτικής διαδικασίας ή εκθεμάτων ποινικής διαδικασίας, θα οδηγήσει στην ενίσχυση της διαφάνειας της λειτουργίας του δικαστικού συστήματος.
Ιδιαιτέρως θα ήθελα να τονίσω ότι η ΤΝ δεν αποτελεί εργαλείο κοινωνικοπολιτικά ουδέτερο.
Τα κρίσιμα ερωτήματα που τίθενται είναι: ποιος ελέγχει, με ποια κριτήρια, για ποιους σκοπούς και με ποιές συνέπειες για τη δημόσια σφαίρα.
Βασική προϋπόθεση κατά την χρήση αυτών των συστημάτων παραμένει ο σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως αυτά προβλέπονται και προστατεύονται από τα εθνικά και υπερεθνικά κείμενα, προκειμένου να μην φτάσουμε σε μία δυστοπική κατάσταση, όπου η χρήση των εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης θα υποκαταστήσει την ανεξάρτητη κρίση του φυσικού Δικαστή ή θα καταστεί αντιστρόφως ανάλογη αυτής. Πυρήνας της δικαιοδοτικής κρίσης οφείλει να είναι η ανθρώπινη λειτουργία, που προϋποθέτει ηθική και ψυχοπνευματική συγκρότηση και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υποκατασταθεί.
Με αυτές τις σκέψεις χαιρετίζω την Ημερίδα σας και εύχομαι κάθε επιτυχία στις σημερινές εργασίες.
Σας ευχαριστώ.»
